Nga Fatmira NIKOLLI
Jemi në Agra, Indi, në vitin 1648. Një prej legjendave mbi ndërtimin e Taxh Mahalit, shërben si pikë fillese e një pjese që shtron për diskutim jo vetëm abuzimin me pushtetin, por edhe dëshirën për të ngritur krye. Pjesa e shkruar nga Rajiv Joseph me regji të Altin Bashës vë përballë “Rojat e Taxhit”- interpretuar në Teatrin Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli” nga Gazmend Gjoka e Lulzim Zeqja.
Ata, Humaxhuni dhe Baburi, mishërojnë njëri- besnikun e verbër dhe të përulurin; e tjetri, njeriun që arrin të mendojë përtej mburojës së interesit personal, përtej urdhrave që formësojnë piramidën, nga më i fuqishmi te më i dobëti. Paralelizmat me komunizmin shqiptar nuk mungojnë, jo në elementët skenikë as në kostume- por diktatorët ngjajnë apo jo. Ka dy zëra që jehojnë në kokë, pas shfaqje: le të të vdesë mbreti dhe të bukurën e vrava unë. Cila ndërgjegje peshon më rëndë?
Nuk ndodh shpesh në teatrot tanë, që tmerri i një shfaqjeje të kapërcejë dyert e sallës. Më së shumti, është patetizmi që të përndjek. “Rojat e Taxhit” arrin përmes regjisë, skenografisë, kostumografisë e mbi të gjitha interpretimit të një dysheje si Gjoka-Zeqja të mund të përçojë te publiku misionin e tmerrshëm të një dite në një bodrum të errët.
SHFAQJA
Humaxhuni dhe Baburi janë shokë të ngushtë dhe roja në ushtrinë perandorake të mbretit të Hindustanit Shah Xhahanit. Kanë ‘privilegjin’ të jenë roje të Taxh Mahalit, kushtimit madhështor që mbreti Shah Xhahani i bëri gruas së tij të vdekur Mumtaz Mahal. Jemi një natë para se monumenti të mund t’i zbulohet botës si personifikimi më i fuqishëm dhe mbresëlënës i bukurisë. Ata nuk e kanë parë dhe as nuk duhet ta shohin, derisa të lindë dielli, derisa të agojë dita, kur mbreti do ia tregojë tërë botës. Të vetmit që e kanë parë madhështinë e Taxh Mahalit, janë Usta Ahmadi dhe 20 mijë punëtorët që e kanë ngritur me duart e tyre për 16 vite me radhë. Deri këtu, rojet perandorake, të edukuar me respekt e nderim për udhëheqësin, qeshin e fantazojnë me historitë e tyre të fëmijërisë dhe arratisjeve në xhungël. Arrijnë deri të ëndërrojnë të bëhen roje pranë haremit…
Ironikisht, nga një shfaqje që nis në portat e një monumenti kushtuar dashurisë, dashurisë për një grua, me të dashurisë për jetën dhe të bukurën, bota bëhet një vend më i ndyrë, sepse bota vret, vret edhe të bukurën. Pas imazhit magjepsës së madhështisë së godinës së Taxh Mahalit, dy vendrojet që zinin skenën, ia lënë vendin një thertoreje gjigande, ku së kuqes së frikshme i shtrohen katrorë çmendurie- që i ngjajnë një fushe shahu në një lojë të tmerrshme që nuk ka fitues. Ka vetëm krenari perandorake dhe çmenduri perandorake për hir të dashurisë (?).
Perandorët kanë teka e kapriço- dhe një njeri si Humaxhuni (Gazmend Gjoka), ushtar thellësisht besnik, është i kënaqur që zbaton urdhrat edhe atëherë kur Perandori, i vendosur që asgjë më e bukur se Taxh Mahali nuk duhet të ndërtohet ndonjëherë, i jep rojeve një mision të tmerrshëm.
Përballë tij, qëndron Baburi (Lulzim Zeqja) i ndjeshëm dhe romantik, që kryen misionin, por i kundërvihet shkatërrimit të bukurës si mburojë njerëzore. Është numërimi mbrapsht i “Rojeve të Taxhit” që pothuaj prekin çmendurinë. Dikush, mundet të jetojë i qetë, dikë brejtja e ndërgjegjes e çon në kufijtë e çmendurisë.
Shfaqja në 1 orë e 30 minuta lojë ku në skenë janë vetëm dy aktorë, mundet të eksplorojë dhe të vërë në dyshim konceptet e bukurisë, pushtetit, autokracisë, rezistencës dhe besnikërisë së verbër. Gjoka dhe Zeqja ia dalin të mbajnë barrën e rëndë të një historie që përmes fundit të 1600-ës, godet fenomenet e trashëguara të sakrifikimit të jetëve, a miqësive në rrethana ekstreme e brutale. Dy miqtë kryejnë të njëjtën detyrë, por ndërsa njëri sheh te ajo zbatimin e një urdhri, tjetri prek çmendurinë.
Në 1 orë e 30 minuta, në një skenë që herë sjell thertoren e Shah Xhahanit, herë portat e Taxh Mahalit që kthehet në ferr, herë burgun e kryengritësit, herë xhunglën e lirisë, dy aktorët nuk lënë vend për të hequr sytë prej tyre. Pesha e interpretimit, arrin peshën e tekstit, në një shfaqje të rëndë, që ia mbërrin të mbajë mbërthyer spektatorin, tanimë jo përmes recitimit, por përmes interpretimit.
Ajo ilustron idenë se dhuna është “një mjet paqeruajtës në mënyrë që skajet të mos rrëzojnë qendrën”.
Kjo shfaqje mund të titullohej edhe ndryshe. Mbase tmerri i duarve të së bukurës, mbase shpërblimi për vrasjen e së bukurës, mbase 20 mijë burrat e perandorit, ose 40 mijë duar për perandorin.
Në secilin rast, ne do ta kuptojmë njësoj: ne e vrasim të bukurën, edhe pse biem dakord (jo të gjithë) se është më mirë të vdesë perandori se e bukura. Ne u bindemi urdhrave, qoftë edhe atyre makabër, jo vetëm për hir të posteve që na premtohen, duke u bërë pjesë e një zinxhiri që prodhon padrejtësi, por edhe sepse të tillë jemi. E bukura- janë idetë e mëdha që ne i vrasim përditë, madje pa u çmendur prej ndjenjës së fajit. Një ditë, mund t’ia dalim të bëhemi roje të haremit, por çmimi që do të kemi paguar deri atëherë, ka për të qenë i madh.
Indi 1468, Lindje e Mesme 2000 e sa të doni. Bota është po ajo, vetëm emrat e perandorëve ndryshojnë, ndryshojnë dekretet- tani quhen urdhra, ose vendime. Diku-diku ndryshojnë edhe shifrat. Bota është e aftë të përsërisë vetveten deri në çmenduri, në çdo makabritet, pa i lënë kushedi se çfarë imagjinatës. Ne e vrasim të bukurën çdo ditë, më mënyra të ndryshme, në shifra të ndryshme. Disa prej nesh, janë aty për t’u përulur, disa janë për të ngritur krye, si në një shfaqje që nuk mbaron kurrë, vetëm sa ndërron ‘sallë’, aktorë dhe spektatorë.
Shfaqja rivjen në skenën e sallës “Molier” në Teatrit Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli”, në datat 21, 22, 23 dhe 24 dhjetor ora 19:00. Ju mund të zgjidhni të jeni besnikët e perandorit ose dashnorët e së bukurës.
